تولید زعفران در ایران بازتابی از تولید جهانی آن است. این ادعا فقط یک شعار نیست، بلکه واقعیتی است که از کل زعفران تولید شده در جهان، ۹۰ درصد آن در ایران و ۱۰ درصد در سایر کشورها به صورت پراکنده تولید می‌شود. از تولیدات زعفران ایران، ۸۰ درصد به بیش از ۱۰۰ کشور صادر می‌شود و سهم مصرف داخلی اندک است. صادرات ایران به این کشورها مستقیم نبوده و از طریق سه هاب واسط اصلی انجام می‌گیرد. به این ترتیب زعفران به صورت عمده به هاب‌های واسط مانند امارات، اسپانیا و هنگ‌کنگ ارسال و سپس با انجام فرایندهای تجاری به سایر کشورها منتقل می‌شود.
کشت زعفران در خراسان از مهم‌ترین منابع تولید زعفران در ایران است. سه استان خراسان رضوی، خراسان جنوبی و خراسان شمالی بیشترین تولید زعفران را به خود اختصاص داده‌اند.
معرفی انواع زعفران
زعفران را می‌توان به انواع مختلف و به دو صورت فیزیکی و محتوایی دسته‌بندی کرد. در دسته‌بندی فیزیکی، زعفران بر اساس فرم و شکل، و در دسته‌بندی محتوایی بر اساس کیفیت تقسیم‌بندی می‌شود. در کشورهای مختلف معیارهای دسته‌بندی متفاوت است. در اسپانیا زعفران را با معیار منطقه کشت و سپس بر اساس طول و ضخامت کلاله و خامه درجه‌بندی می‌کنند. در هند، زعفران را بر اساس خالص بودن و کیفیت کلاله یا همراه بودن کلاله و خامه، و در انگلستان بر اساس ویژگی‌هایی مانند رنگ، عطر و طعم دسته‌بندی می‌کنند.
- زعفران دسته یا دخترپیچ (Bunch Saffron)
زعفران دسته (دخترپیچ) شامل رشته‌های کامل زعفران است که قسمت‌های قرمز و زرد رنگ را با هم دارد. بخش زرد حدود ۳۰ درصد و بخش قرمز حدود ۷۰ درصد آن را تشکیل می‌دهد. در این نوع، زعفران دست نخورده و کلاله‌ها از خامه جدا نشده‌اند. چینش این مدل به صورت یک‌سویه و دوسویه انجام می‌شود.
- زعفران پوشال (Pushal Saffron)
در زعفران پوشال، خامه زعفران (بخش سفید) از زیر گل جدا می‌شود، به طوری که کلاله‌ها دارای ۱-۳ میلی‌متر خامه خواهند بود. این مدل زعفران بر اساس درشتی و فرخوردگی کلاله و میزان خامه متصل به آن به دو نوع پوشال قلمدار و پوشال معمولی تقسیم می‌شود.
- زعفران سرگل (Sargol Saffron)
زعفران سرگل خالص بوده و بخش خامه (سفیدی) آن حذف شده و فقط بخش قرمز رنگ باقی مانده است. درجه‌بندی زعفران سرگل بر اساس ضخامت کلاله‌ها، ریز یا درشت بودن و وجود یا عدم وجود کلاله‌های شکسته متفاوت است.
- زعفران نگین (Negin Saffron)
این نوع زعفران دارای رنگ‌دهی و ظاهر عالی و عطر فوق‌العاده است. سه رشته کلاله به هم متصل و صاف و بدون شکستگی‌اند. زعفران نگین به دو نوع سوپر نگین و شبه نگین تقسیم می‌شود.
- زعفران کنج یا سفید (White)
پس از جدا کردن سرگل از دسته، بخش ریشه یا سفیدی باقی می‌ماند که در ایران به آن کنج یا زعفران سفید می‌گویند. این بخش در اروپا به نام White یا Style معروف است.
بیشترین صادرات زعفران به کدام کشورهاست؟
زعفران ایران به کشورهایی مانند کویت، قطر، امارات، عمان، ژاپن، هنگ‌کنگ، سنگاپور، هند، سوئیس، نروژ، ایتالیا، آلمان، فرانسه، آمریکا، هلند، ترکیه، فنلاند و چند کشور دیگر صادر می‌شود. اسپانیا و امارات زعفران را به صورت فله از ایران تهیه و سپس در بسته‌بندی‌های شکیل به فروش می‌رسانند.
صادرات زعفران به ترکیه
ترکیه یکی از کشورهای هدف برای صادرات زعفران ایران است. مصرف زعفران بین مردم ترکیه چندان مرسوم نیست، اما در رستوران‌های ترکی، هندی، عربی و ایرانی این کشور از زعفران استفاده می‌شود. ترکیه همچنین زعفران را به کشورهای اروپایی صادر می‌کند.
روش صادرات چمدانی نیز برای مقادیر کم زعفران به ترکیه رایج است. هر مسافر مجاز است حداکثر ۱۰۰ گرم زعفران همراه داشته باشد. این روش می‌تواند برای بازاریابی و مقدمه‌ای برای صادرات رسمی استفاده شود.
آمار صادرات زعفران به ترکیه
آمار رسمی گمرک ایران و منابع جهانی حجم واقعی صادرات زعفران به ترکیه را کمتر از مقدار واقعی نشان می‌دهند که به دلیل صادرات چمدانی است. طبق داده‌های سایت ترید مپ، در سال ۲۰۲۲ حجم صادرات زعفران ایران به ترکیه حدود ۱۷۵ هزار دلار بود. در سال‌های ۲۰۱۹، ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ نیز ارزش صادرات زعفران به ترکیه به ترتیب ۱۸۶، ۱۰۴ و ۱۴۲ هزار دلار بود.
