آنغوزه یکی از مهم‌ترین گیاهان دارویی تیره چتریان با خواص فراوان است. این گیاه بوته‌ای بزرگ، علفی و چند ساله است که ارتفاع آن گاهی به ۲.۵ متر می‌رسد. ساقه آن نسبتاً محکم و ضخیم با سطحی خشن است. برگ‌های قاعده بزرگ و ضخیم هستند و طول آن‌ها تا ۶۰ سانتی‌متر می‌رسد. گل‌های آن به رنگ زرد و در انتهای ساقه پدیدار می‌شوند. آنغوزه در سال‌های اولیه رشد، ساقه‌ای قابل رویت ندارد و برگ‌های آن گسترده روی زمین است که به آن «کماه» و «انگزاکماه» می‌گویند.
مشخصات گیاه
میوه‌های آنغوزه دو فندقه‌ای، بیضی شکل و تقریباً مسطح هستند که روی هر کدام پنج خط وجود دارد و کناره‌ها بال‌مانند هستند. رنگ میوه‌ها قهوه‌ای تیره است. از ریشه یا قاعده ساقه این گیاه، با تیغ‌زدن، ماده‌ای به نام اولئوگم رزین به دست می‌آید که به آنغوزه مشهور است. این ماده ابتدا شیری رنگ، با مزه‌ای تند و تلخ و بوی بد و متعفن است که تهوع‌آور است.
کاربردهای آنغوزه
آنغوزه در گیاه‌شناسی و داروسازی استفاده‌های زیادی دارد. این گیاه در دستگاه گوارش، سبزی‌ها و طعم‌دار کردن غذاها مورد استفاده قرار می‌گیرد و دارای تاریخچه غنی در داروهای آیورودا و غذاهای هندی است. طعم آنغوزه گس، تلخ و گزنده است و بوی آن شبیه به سیر، متعفن و غیرقابل تحمل است. طبیعت آنغوزه بسیار گرم و نسبتاً خشک است.
مناطق تولیدکننده آنغوزه
این گیاه از مناطق مدیترانه‌ای و آسیای مرکزی نشأت می‌گیرد و بیشتر در زمین‌های بایر و خشک و آهکی پهنه گرم آسیا می‌روید. بومی استپ‌های ایران، افغانستان و ترکمنستان است و در کشورهای تاجیکستان، پاکستان و قرقیزستان نیز یافت می‌شود. آنغوزه عمدتاً از ایران و افغانستان وارد هند می‌شود و بخشی از آن پس از فرآوری و ایجاد ارزش افزوده، دوباره به کشورهای مختلف صادر می‌شود.
مناطق تولیدکننده آنغوزه در ایران
این گیاه در مناطق مختلفی از ایران رشد می‌کند. از جمله این مناطق می‌توان به خراسان، بلوچستان و نواحی مختلف جنوب ایران اشاره کرد. آنغوزه نوع شیرین که مرغوب‌ترین و پرطرفدارترین نوع است، در اطراف کرمان، یزد و خراسان رضوی یافت می‌شود و مصارف خوراکی دارد. آنغوزه تلخ بیشتر در بلوچستان، لرستان و فارس یافت می‌شود و کاربرد صنعتی دارد.
وضعیت صادرات آنغوزه به هند
آنغوزه یکی از محصولاتی است که هر سال به صورت فله‌ای به سایر کشورها، از جمله هند، صادر می‌شود. علاوه بر مصارف دارویی و خوراکی، در صنعت عطرسازی و جواهرسازی نیز مصرف بالایی دارد. به دلیل مصرف محدود و سنتی این گیاه در داخل کشور، بیش از ۹۹ درصد آن به صورت خام و با بسته‌بندی نامناسب به هند صادر می‌شود.
فرآوری و ارزش افزوده آنغوزه در هند
شیره آنغوزه در هند برای استفاده در صنعت داروسازی فرآوری می‌شود و انواع دارو از این محصول تولید و به کشورهای اروپایی صادر می‌شود. هندوستان با فرآوری صحیح آنغوزه و کاربرد آن در صنعت داروسازی، ارزش اقتصادی آن را تا ۵۰ برابر افزایش می‌دهد و ارزآوری چند برابری نصیب خود می‌کند.
دلایل استقبال مردم هند از آنغوزه ایران
اعتقادات فرقه‌ای
یکی از دلایل استقبال مردم هند از آنغوزه ایران، اعتقادات فرقه‌ای آیین جِین (जैन) یا جینیسم (Jainism) است. پیروان این فرقه از مصرف سبزیجات ریشه‌دار مانند سیر و پیاز خودداری می‌کنند و به جای آن از ادویه آنغوزه استفاده می‌کنند.
آلودگی هوا
در کشور هند، خاصیت ضد ویروسی و ضد انگلی آنغوزه به اثبات رسیده است. بنابراین از آنغوزه به شکل پودر شده و معمولاً همراه با غذا جهت پاکسازی بدن استفاده می‌شود.
روش‌های حمل و نقل آنغوزه به هند
حمل و نقل زمینی
این روش از طریق مرزهای زمینی بین ایران و هند مانند مرز میرجاوه و مرز چابهار انجام می‌شود. این روش ارزان‌تر از حمل و نقل دریایی و هوایی است، اما زمان‌بر و پرریسک است.
حمل و نقل دریایی
این روش از طریق بنادر جنوبی ایران مانند بندرعباس، بندر چابهار و بندر بوشهر به بنادر غربی هند مانند بمبئی، گوآ و کوچین انجام می‌شود. این روش برای مقادیر زیاد بار مناسب است و قیمت کمتری نسبت به حمل هوایی دارد.
حمل و نقل هوایی
این روش از طریق فرودگاه‌های بین‌المللی ایران مانند فرودگاه امام خمینی (ره) و فرودگاه شهید بهشتی اصفهان به فرودگاه‌های بین‌المللی هند مانند فرودگاه چاتراپاتی شیواجی ماهاراج (مومبئی) و فرودگاه بین‌المللی دهلی نو انجام می‌شود. این روش سریع‌ترین و گران‌ترین روش حمل و نقل است.
نتیجه‌گیری
آنغوزه به عنوان یک گیاه دارویی با ارزش، قابلیت صادرات بالایی به کشورهای مختلف از جمله هند دارد. با فرآوری صحیح و بسته‌بندی مناسب این محصول در ایران، می‌توان به ارزآوری و سوددهی بالاتری دست یافت. همچنین صادرات سیر به هند و صادرات پیاز به هند از سودآوری بسیار بالایی برخوردار است.
