قیر یا بیتومن به انواع مختلفی تقسیم می‌شود که بسته به کاربرد و فرآیند تولید، شامل قیر طبیعی، قیر نفتی، و قیر امولسیونی است. قیر نفتی که از تقطیر نفت خام به دست می‌آید، یکی از پرکاربردترین انواع قیر است و عمدتاً در آسفالت‌سازی و صنعت راه‌سازی استفاده می‌شود. قیر امولسیونی نیز یک مخلوط از قیر و آب است که به دلیل خاصیت ساده‌تر شدن در کاربرد، در پروژه‌های مختلف ساخت‌وساز کاربرد دارد.
در سال 2022، ارزش صادرات جهانی قیر به 1.05 میلیارد دلار رسید که نسبت به سال قبل کاهش کوچکی معادل 0.44٪ داشت. کشورهای عمده صادرکننده قیر شامل ترکیه، آمریکا، اسپانیا، امارات متحده عربی، و کانادا بودند. این محصول در مقیاس جهانی به عنوان یکی از محصولات معدنی با تجارت کمتر از 0.01٪ از کل تجارت جهانی شناخته می‌شود.
برترین صادرکنندگان قیر در جهان
ترکیه با صادراتی بالغ بر 261 میلیون دلار در سال 2022، بزرگترین صادرکننده قیر در جهان بود. پس از آن، ایالات متحده با 166 میلیون دلار و اسپانیا با 70.6 میلیون دلار در رتبه‌های دوم و سوم قرار دارند. امارات متحده عربی و کانادا نیز به ترتیب با 55.5 میلیون دلار و 49.2 میلیون دلار در این لیست جای دارند. این کشورها به دلیل تولیدات گسترده در صنایع نفتی و پتروشیمی به بزرگترین صادرکنندگان قیر تبدیل شده‌اند.
رشد صادرات قیر در این کشورها نیز قابل توجه است؛ به‌عنوان مثال، بین سال‌های 2021 تا 2022، صادرات ترکیه به سرعت رشد کرد و 170 میلیون دلار افزایش یافت. علاوه بر این، عراق و چین نیز از جمله کشورهایی بودند که در این دوره با رشد چشمگیر صادرات قیر مواجه شدند.
لازم به ذکر است که در سال های گذشته، در بین کشورهای صادرکننده قیر، ایران به عنوان یکی از مهم‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان جهانی شناخته می‌شد. ایران با تولید سالانه حدود 6 میلیون تن قیر و صادرات 4 میلیون تن از این میزان، سومین صادرکننده بزرگ قیر در جهان بود.
مقاصد صادراتی قیر ایران
ایران به عنوان یکی از برترین صادرکنندگان قیر، محصولات خود را به کشورهای متعددی از جمله هند، چین، صادرات قیر به امارات متحده عربی، صادرات قیر به ترکیه و کشورهای دیگر آسیایی صادر می‌کند. حجم صادرات قیر ایران در سال‌های اخیر حدود 4 میلیون تن در سال بوده که بخشی از آن به کشورهای مذکور صادر شده است. از نظر مالی، صادرات قیر یکی از منابع مهم درآمد غیرنفتی ایران است و سود قابل توجهی برای کشور به همراه دارد.
البته عوامل مختلفی همچون قیمت نفت، هزینه تولید و تقاضای جهانی بر سودآوری این صنعت تأثیرگذار است. در سال‌های اخیر، رقابت شدید با سایر صادرکنندگان و نوسانات قیمت نفت، چالش‌هایی برای صنعت قیر ایران به همراه داشته، اما با بهبود زیرساخت‌های تولید و تلاش برای گسترش بازارهای صادراتی، سود حاصل از صادرات قیر همچنان رو به رشد است.
صادرات قیر از ایران به چین
چین یکی از بزرگترین واردکنندگان قیر در جهان است و حجم زیادی از قیر مصرفی خود را از کشورهای تولیدکننده از جمله ایران وارد می‌کند. در سال‌های اخیر، ایران سالانه حدود 500 هزار تن قیر به چین صادر کرده است. این میزان با توجه به نیاز رو به رشد چین به قیر برای پروژه‌های زیرساختی و توسعه راه‌ها افزایش یافته است.
قیر صادراتی معمولاً به صورت بشکه‌های 200 لیتری یا کیسه‌های بزرگ مخصوص (بگ‌های بزرگ) صادر می‌شود. این بسته‌بندی‌ها امکان حمل و نقل راحت‌تر و ایمن‌تر قیر را فراهم می‌کنند و به صادرات آن به کشورهایی مانند چین کمک شایانی می‌کنند.
دلایل اهمیت واردات قیر به چین
واردات قیر به چین به دلیل نیاز این کشور به توسعه زیرساخت‌های جاده‌ای و شهری اهمیت بسیاری دارد. چین به عنوان یکی از بزرگترین مصرف‌کنندگان قیر در جهان، برای تأمین مواد اولیه لازم برای ساخت جاده‌ها و پل‌ها به واردات قیر نیازمند است. همچنین، پروژه‌های بزرگ دولتی و برنامه‌های توسعه‌ای این کشور، مصرف قیر را به میزان قابل توجهی افزایش داده‌اند.
علاوه بر این، توانایی تولید داخلی قیر در چین به تنهایی پاسخگوی نیاز عظیم این کشور نیست، به همین دلیل واردات از کشورهای تولیدکننده بزرگ، مانند ایران، از اهمیت بالایی برخوردار است. ایران با تولید زیاد و قیمت رقابتی، به یکی از تأمین‌کنندگان اصلی قیر برای پروژه‌های عظیم چین تبدیل شده است.
روش‌های پکجینگ قیر
قیر به دلیل ویژگی‌های فیزیکی‌اش به صورت‌های خاصی حمل می‌شود تا از آسیب به محصول و تأثیرات زیست‌محیطی جلوگیری شود. روش‌های اصلی حمل قیر شامل حمل با بشکه (Drum Packing)، فله‌ای (Bulk) و بسته‌بندی در کیسه‌های بزرگ مخصوص (Jumbo Bags) است. حمل بشکه‌ای قیر به خصوص برای حمل‌ونقل‌های بین‌المللی رایج است، زیرا این روش از تماس قیر با هوا و رطوبت جلوگیری کرده و آن را در برابر دماهای بالا محافظت می‌کند.
برای صادرات به چین، قیر بیشتر به صورت فله‌ای در تانکرهای مخصوص حمل می‌شود که می‌توانند حجم زیادی از قیر را به صورت گرم حمل کنند. این روش به ویژه برای پروژه‌های بزرگ زیرساختی و راه‌سازی در چین که نیاز به حجم بالای قیر دارند، بسیار کارآمد است. روش‌های فله‌ای به دلیل کاهش هزینه‌های بسته‌بندی و سرعت بیشتر در حمل‌ونقل برای کشورهای صادرکننده مانند ایران جذاب هستند.
تولیدکنندگان قیر در ایران
ایران دارای پالایشگاه‌ها و شرکت‌های متعددی در تولید قیر است که در شهرهایی مانند اصفهان، بندرعباس، تهران، تبریز، و شیراز قرار دارند. شهرهای بندرعباس و اصفهان به دلیل دسترسی به نفت خام و ظرفیت‌های پالایشی بالا، از مهم‌ترین مراکز تولید قیر در کشور محسوب می‌شوند. در مجموع، ظرفیت تولید قیر ایران حدود 24 میلیون تن در سال است، اگرچه در حال حاضر حدود 6 میلیون تن به صورت سالانه تولید می‌شود.
برخی از شرکت‌های بزرگ تولیدکننده قیر در ایران شامل شرکت نفت پاسارگاد، شرکت نفت جی، و پالایشگاه نفت تهران هستند. این شرکت‌ها با استفاده از تکنولوژی‌های به‌روز و بهره‌گیری از ظرفیت‌های پالایشگاه‌های نفت، بخش بزرگی از قیر تولیدی کشور را تأمین می‌کنند و سهم عمده‌ای در صادرات این محصول به بازارهای جهانی دارند.
