صادرات جهانی برنج در سال‌های اخیر با توجه به تغییرات در تولید و تقاضا، شاهد نوساناتی بوده است. در سال 2024، حجم کلی تجارت جهانی برنج حدود 52.4 میلیون تن پیش‌بینی شده که کمی کمتر از سال قبل است. کشورهای اصلی صادرکننده برنج شامل هند، تایلند و ویتنام هستند که بیشترین سهم از بازار جهانی را در اختیار دارند. هند به تنهایی حدود 40 درصد از کل صادرات برنج جهان را به خود اختصاص داده است، در حالی که تایلند و ویتنام نیز به ترتیب دومین و سومین صادرکنندگان بزرگ برنج محسوب می‌شوند.
هند با صادرات بیش از 16.5 میلیون تن برنج در سال 2023/2024، همچنان بزرگترین صادرکننده برنج در جهان باقی مانده است. کاهش تولید در برخی مناطق به دلیل تغییرات آب و هوایی و مسائل دیگر، باعث کاهش صادرات از سوی کشورهایی مانند تایلند و ویتنام شده است. علاوه بر این، سیاست‌های تجاری و تغییرات نرخ ارز نیز بر حجم و ارزش صادرات برنج تأثیر گذاشته است. تایلند با صادرات 8.2 میلیون تن و ویتنام با 6.6 میلیون تن در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
از دیگر صادرکنندگان مهم برنج می‌توان به پاکستان، ایالات متحده، و میانمار اشاره کرد که هر کدام سهم قابل توجهی در بازار جهانی دارند. پاکستان به عنوان سومین صادرکننده بزرگ برنج، 3.6 میلیون تن برنج صادر کرده و ایالات متحده با صادرات 2.1 میلیون تن، بزرگترین صادرکننده خارج از آسیا است. به طور کلی، تغییرات در تولید و صادرات برنج تحت تأثیر عوامل متعددی از جمله شرایط آب و هوایی، سیاست‌های دولتی و نوسانات بازار جهانی قرار دارد.
تولید کنندگان بزرگ برنج ایرانی و انواع برنج ایرانی
برنج ایرانی به‌خاطر عطر و طعم بی‌نظیر خود شناخته شده و در انواع مختلفی کشت می‌شود. برخی از انواع معروف برنج ایرانی شامل برنج طارم، هاشمی، صدری و عنبربو است.
برنج طارم از مشهورترین انواع برنج ایرانی است که ابتدا در استان زنجان کشت شد و اکنون در استان‌های مازندران و گیلان نیز به وفور تولید می‌شود. این نوع برنج دارای انواع مختلفی همچون طارم محلی، طارم هاشمی و طارم دیلمان است و به‌خاطر عطر و طعم دلپذیر و قد کشیدن خوب پس از پخت معروف است. برنج هاشمی نیز یکی از باکیفیت‌ترین برنج‌های ایرانی است که در استان گیلان به‌ویژه در شهرهای فومن، شفت و صومعه‌سرا کشت می‌شود و پس از پخت به خوبی قد می‌کشد و عطر و بوی مطبوعی دارد.
برنج صدری شامل انواع دم سیاه، دم زرد و دم قرمز است که در استان‌های شمالی ایران به‌ویژه گیلان و مازندران کشت می‌شود. این نوع برنج به‌خاطر دانه‌های کشیده و عطر و طعم خاص خود معروف است. برنج دم سیاه از مرغوب‌ترین انواع برنج صدری است و به دلیل بهره‌وری کم، قیمت بالایی دارد. برنج عنبربو نیز بیشتر در استان‌های جنوبی ایران مانند خوزستان کشت می‌شود و به دلیل طبع گرم، سبک بودن و زود هضم بودن محبوبیت دارد.
بزرگترین استان‌های تولیدکننده برنج در ایران شامل مازندران، گیلان و گلستان در شمال کشور هستند که شرایط آب و هوایی مناسب و خاک حاصلخیز این مناطق باعث تولید برنج با کیفیت بالا شده است. در جنوب ایران نیز استان‌هایی مانند خوزستان و فارس به کشت برنج مشغول هستند. شهرستان‌هایی چون بابل، بابلسر، فریدون‌کنار و محمودآباد در استان مازندران از تولیدکنندگان اصلی برنج ایران به‌شمار می‌روند.
صادرات برنج ایرانی به سایر کشورهای جهان
صادرات برنج ایرانی به سایر کشورهای جهان اهمیت اقتصادی بالایی دارد. ایران در سال 2022 حدود 2.36 میلیون دلار برنج صادر کرده است و بزرگترین مقاصد این صادرات ترکیه، کانادا، استرالیا، آلمان و سوئیس بودند. ترکیه با واردات 683 هزار دلار، بیشترین سهم را در بین کشورهای مقصد داشته است.
اگرچه صادرات برنج ایران نسبت به برخی دیگر از کشورهای تولیدکننده برنج، حجم کمتری دارد، اما در چند سال اخیر تلاش‌هایی برای افزایش صادرات صورت گرفته است. بین سال‌های 2021 و 2022، ترکیه، سوئیس و قطر به عنوان بازارهای صادراتی با رشد سریع برای برنج ایران شناخته شده‌اند. ترکیه با رشد 162 درصدی و سوئیس با رشد 86.7 درصدی از مهم‌ترین بازارهای رو به رشد برنج ایرانی بوده‌اند.
چالش‌های متعددی بر سر راه صادرات برنج ایرانی وجود دارد، از جمله نوسانات اقتصادی و تحریم‌های بین‌المللی. با این حال، تلاش‌های مداوم برای افزایش صادرات و گسترش بازارهای جدید در جریان است. به عنوان مثال، ایران با توجه به کیفیت بالای برنج خود توانسته است در بازارهای مختلفی مانند کشورهای حوزه خلیج فارس و اروپایی جایی برای خود باز کند و از تقاضای بالای این کشورها برای برنج با کیفیت بهره‌مند شود.
صادرات برنج ایرانی به عراق
صادرات برنج ایرانی به عراق در سال‌های اخیر به طور قابل توجهی افزایش یافته است. عراق به عنوان یکی از بزرگترین واردکنندگان محصولات کشاورزی ایران، بخش قابل توجهی از برنج ایرانی را وارد می‌کند. طبق گزارش‌ها، میزان صادرات ایران به عراق از مارس 2021 تا مارس 2022 به 8.9 میلیارد دلار رسید که نشان‌دهنده افزایش 21 درصدی نسبت به سال قبل است.
ایران در سال 2023 صادرات گسترده‌ای از محصولات کشاورزی به عراق داشته است که شامل برنج نیز می‌شود. با توجه به افزایش تقاضا و جمعیت رو به رشد عراق، این کشور به واردات بیشتری از برنج نیاز دارد تا نیازهای داخلی خود را تامین کند. به طور خاص، در سال‌های اخیر، صادرات برنج ایرانی به عراق به طور قابل ملاحظه‌ای افزایش یافته و به یکی از مهم‌ترین مقاصد صادراتی برنج ایران تبدیل شده است. همچنین صادرات بوقلمون به عراق و صادرات سوسیس و کالباس به عراق نیز در سال های اخیر روند رو به رشدی داشته است.
این روند افزایش صادرات برنج به عراق نشان‌دهنده روابط اقتصادی قوی بین دو کشور و اهمیت برنج ایرانی در بازار عراق است. این تعاملات اقتصادی نه تنها به تقویت اقتصاد ایران کمک می‌کند، بلکه نیازهای اساسی عراق را نیز برآورده می‌سازد، به ویژه در شرایطی که این کشور با چالش‌های تولید داخلی مواجه است.
