مواد پتروشیمی به موادی اطلاق می‌شود که از طریق فرآیندهای شیمیایی بر روی نفت خام یا گاز طبیعی تولید می‌شوند.
این فرآیندها شامل جداسازی، تصفیه و تبدیل هیدروکربن‌ها به مواد شیمیایی پایه‌ای هستند که می‌توانند به عنوان مواد اولیه در تولید محصولات گوناگون به کار روند.
مواد پتروشیمی از اهمیت ویژه‌ای در صنایع مختلف برخوردارند، زیرا مواد اولیه بسیاری از کالاهای مصرفی روزانه را تأمین می‌کنند.
انواع مواد پتروشیمی به چند دسته اصلی تقسیم می‌شوند.
دسته اول، مواد پایه‌ای مانند اتیلن، پروپیلن، و بوتادین است که برای تولید پلیمرها و مواد پلاستیکی استفاده می‌شوند.
این مواد در فرآیندهای شیمیایی پیچیده‌ای به پلیمرهایی مثل پلی‌اتیلن و پلی‌پروپیلن تبدیل می‌شوند که در ساخت محصولات پلاستیکی و بسته‌بندی کاربرد دارند.
دسته دوم، پلیمرها هستند که شامل انواع مختلفی از پلاستیک‌ها مانند پلی‌اتیلن، پلی‌پروپیلن و PVC می‌شوند و در صنایع مختلف از جمله ساختمان‌سازی، خودرو، و بسته‌بندی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
دسته سوم، آروماتیک‌ها مانند بنزن، تولوئن و زایلین هستند که در تولید مواد شیمیایی، رنگ‌ها و داروها به کار می‌روند.
یکی دیگر از دسته‌های مواد پتروشیمی، مواد شیمیایی واسطه است که شامل آمونیاک، متانول، و اسید استیک می‌شود.
این مواد واسطه در تولید کودهای شیمیایی، حلال‌ها، و مواد افزودنی به کار می‌روند.
علاوه بر این، مواد شیمیایی خاص مانند مواد افزودنی برای روغن‌های روان‌کننده، رنگ‌ها، و مواد پوششی نیز جزء مواد پتروشیمی هستند.
این تنوع در مواد پتروشیمی به دلیل توانایی این صنعت در تولید مواد با ویژگی‌ها و کاربردهای متفاوت از یک منبع پایه (نفت و گاز) است که همین امر آن را به یکی از مهم‌ترین صنایع جهان تبدیل کرده است.
کاربرد مواد پتروشیمی
مواد پتروشیمی کاربردهای گسترده‌ای در صنایع مختلف دارند و تقریباً در تمام جنبه‌های زندگی مدرن حضور دارند.
پلاستیک‌ها که از مهم‌ترین مواد پتروشیمی هستند، در تولید بسته‌بندی‌ها، لوازم خانگی، تجهیزات پزشکی و قطعات خودرو به کار می‌روند.
این مواد به دلیل سبکی، دوام و قابلیت شکل‌دهی بالا، جایگزین مناسبی برای مواد سنتی مانند فلزات و چوب در بسیاری از کاربردها شده‌اند.
به عنوان مثال، پلی‌اتیلن و پلی‌پروپیلن به طور گسترده‌ای در تولید کیسه‌ها، بطری‌ها، و انواع بسته‌بندی‌های غذایی استفاده می‌شوند.
کودهای شیمیایی که از محصولات پتروشیمی هستند، نقش حیاتی در افزایش بهره‌وری کشاورزی دارند.
آمونیاک و اوره که از گاز طبیعی تولید می‌شوند، به عنوان کودهای نیتروژن‌دار در مزارع سراسر جهان به کار می‌روند.
این کودها با افزایش محتوای نیتروژن خاک، رشد گیاهان را تسریع می‌کنند و به بهبود تولیدات کشاورزی کمک می‌کنند.
علاوه بر این، پتروشیمی‌ها در تولید حشره‌کش‌ها و علف‌کش‌ها نیز نقش دارند که به کنترل آفات و بیماری‌های گیاهی کمک می‌کند.
مواد پتروشیمی همچنین در صنایع داروسازی و بهداشتی کاربردهای گسترده‌ای دارند.
مواد شیمیایی خاص مانند الکل‌ها و اتیلن گلایکول در تولید داروها، مواد ضدعفونی‌کننده و محصولات آرایشی و بهداشتی به کار می‌روند.
این محصولات به دلیل خلوص بالا و قابلیت تغییر و تنظیم خصوصیات شیمیایی، در تولید داروهای پیچیده و محصولات پزشکی اهمیت زیادی دارند.
به همین دلیل، صنعت پتروشیمی به عنوان یکی از ارکان اصلی زنجیره تأمین دارو و مواد بهداشتی شناخته می‌شود.
صادرات مواد پتروشیمی از ایران به سایر کشورها
ایران یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان مواد پتروشیمی در جهان است.
پلی‌اتیلن یکی از محصولات اصلی صادراتی ایران است که در تولید انواع بسته‌بندی‌ها، فیلم‌های پلاستیکی و لوله‌های فشار قوی به کار می‌رود.
این ماده به دلیل ویژگی‌های مکانیکی و شیمیایی مطلوب خود، تقاضای بالایی در بازارهای جهانی دارد.
متانول نیز یکی دیگر از محصولات کلیدی صادراتی ایران است که در تولید فرمالدهید، حلال‌ها و سوخت‌های پاک به کار می‌رود.
متانول ایران به کشورهای مختلف از جمله چین، هند و کشورهای اروپایی صادر می‌شود.
در سال‌های اخیر، صادرات پروپیلن و پلی‌پروپیلن ایران نیز به طور قابل توجهی افزایش یافته است.
پروپیلن به عنوان ماده اولیه در تولید پلاستیک‌های پلی‌پروپیلن استفاده می‌شود که در تولید قطعات خودرو، بسته‌بندی‌ها و لوازم خانگی کاربرد دارد.
آمونیاک و اوره نیز که برای تولید کودهای شیمیایی استفاده می‌شوند، از دیگر محصولات مهم صادراتی ایران هستند.
این محصولات به دلیل کیفیت بالا و قیمت رقابتی خود، در بازارهای جهانی به خوبی پذیرفته شده‌اند.
ایران در حال حاضر بیش از ۳۳ درصد از صادرات غیرنفتی خود را به مواد پتروشیمی اختصاص داده است.
در سال ۲۰۲۳، این کشور حدود ۲۷.۶ میلیون تن محصولات پتروشیمی را به کشورهای مختلف صادر کرد که این میزان نسبت به سال گذشته افزایش ۶ درصدی داشته است.
این صادرات به بیش از ۶۰ کشور جهان انجام می‌شود و نشان‌دهنده اهمیت بالای این صنعت در اقتصاد ایران است.
صادرات مواد پتروشیمی از ایران به عراق
عراق به عنوان یکی از بازارهای اصلی صادرات مواد پتروشیمی ایران به شمار می‌آید.
نزدیکی جغرافیایی و روابط تجاری مستحکم بین دو کشور، عراق را به یکی از مهم‌ترین مقاصد صادراتی ایران در زمینه پتروشیمی تبدیل کرده است.
پلی‌اتیلن و پلی‌پروپیلن از جمله محصولاتی هستند که به طور گسترده به عراق صادر می‌شوند و در تولید انواع لوله‌ها، بسته‌بندی‌ها و قطعات صنعتی به کار می‌روند.
این محصولات به دلیل کیفیت بالا و قیمت مناسب، توانسته‌اند جایگاه خوبی در بازار عراق پیدا کنند.
ایران همچنین متانول و آمونیاک را به عراق صادر می‌کند. متانول به عنوان یک ماده شیمیایی واسطه در تولید انواع حلال‌ها و سوخت‌های پاک استفاده می‌شود و آمونیاک نیز به عنوان ماده اصلی در تولید کودهای شیمیایی به کار می‌رود.
این محصولات به دلیل نقش کلیدی خود در صنایع کشاورزی و صنعتی، تقاضای بالایی در عراق دارند.
علاوه بر این، صادرات گوگرد به عنوان ماده اولیه در تولید کودها و مواد شیمیایی به عراق از دیگر اقلام صادراتی ایران به این کشور است.
در سال‌های اخیر، حجم صادرات مواد پتروشیمی ایران به عراق به دلیل تقاضای بالای این کشور برای مواد اولیه صنعتی و شیمیایی افزایش یافته است.
به عنوان مثال صادرات گونی به عراق و صادرات ظروف یکبار مصرف به عراق با افزایش چشمگیری رو به رو بوده است.
با توجه به افزایش تولیدات داخلی و تمرکز بر صادرات به کشورهای همسایه، انتظار می‌رود که این روند در سال‌های آینده نیز ادامه یابد و عراق همچنان به عنوان یکی از بازارهای اصلی مواد پتروشیمی ایران باقی بماند.
